Допамин: објаснување, функција, ефекти

Невротрансмитерот допамин игра клучна улога во регулирањето на емоциите, мотивацијата и физичките реакции, неговото нарушување е поврзано со различни здравствени состојби како Паркинсонова болест, АДХД и шизофренија. Симптомите на високо и ниско ниво на допамин се разликуваат, но вклучуваат анксиозност, мускулни грчеви и когнитивни оштетувања. Природните начини за зголемување на допаминот вклучуваат здрава исхрана, редовно вежбање и доволно спиење, додека одредени лекови се користат за корекција на дисрегулацијата на допаминот.

Допаминот исто така има улога и на хормон и спаѓа во групата на катехоламини, во оваа група хормони се и епинефринот и норепинефрин, хормони кои се излачуваат од надбубрежната жлезда и имаат мала, но важна улога во “fight or flight” синдромот. Сепак допаминот како невротрансмитер се ослободува од хипоталамусот во вашиот мозок.

Нашето тело во одредени ситуации кои директно зависат од социоекономскиот статус , животни навики, опкружување, акутни стресни ситуации, коморбидитети и заболувања може да продуцира поголеми количини на допамин или воопшто да не се излачува.

Симптомите на висок допамин вклучуваат анксиозност, прекумерна енергија, несоница и халуцинации. Ниските нивоа на допамин се поврзани со магла во мозокот, промени во расположението и грчеви во мускулите.

Овој текст ја опишува улогата на допаминот и нарушувањата поврзани со допамин. Исто така објаснува како лековите влијаат на нивото на допамин и природни начини за зголемување на допаминот.

Што е допамин?

Допамин е невротрансмитер, кој во мозокот има улога на хемиски месенџер и пренесува пораки меѓу невроните (мозочни и нервни клетки). Тој игра важна улога во регулирањето на расположението, движењето и како луѓето го доживуваат задоволството и болката.

Допамин се врзува за рецепторите на невроните во различни региони на мозокот, каде што врши различни функции. Во моторните центри на мозокот, допаминот се грижи за движењето. Во областите на учење, допаминот влијае на фокусот и вниманието.

Една од најпознатите улоги на допаминот во мозокот е поврзан со системот награди и задоволства (1). Мозокот ослободува допамин како природна награда за одредени однесувања. Ова вклучува биолошки поттикнати активности како што се храна, секс и социјални интеракции (2).

Зголемената продукција на допамин што ја добивате по пријатна активност помага да се амплифицира задоволството од истата. Центарот за меморија на мозокот ја забележува наградата, која потоа ја користи како поттик за мотивација (2).

Кога функцијата на допамин е нарушена, тоа е познато како дисрегулација на невротрансмитери. Многу состојби и симптоми се поврзани со високо или ниско ниво на допамин. Сепак, експертите не се сигурни дали ова е предизвикано од:

• Ненормални нивоа кои произведуваат премногу или премалку од невротрансмитерот (3, 4)
• Ненормална сензитивност на рецепторите, што значи дека „бравите“ на невроните не реагираат правилно на допаминот како „клуч“
• Премалку рецептори, што значи дека допаминот може да комуницира со помалку неврони (5)
• Премногу рецептори, што значи дека допаминот може да комуницира со повеќе неврони (6)

Која е функцијата на допамин во телото

Се верува дека допаминот игра улога во многу важни функции во вашето тело, главно оние што се однесуваат на менталната функција, емоционалниот одговор и физичките реакции.

Тоа вклучува: (7)

• Однесувања поврзани со мотивација, казнување и наградување
• Когнитивни функции кои вклучуваат внимание, учење и работа (краткорочна) меморија
• Волонтерно движење
• Обработка на болка
• Сон и соништата
• Регулација на расположението

Иако допаминот е познат како хемиска супстанца што ве прави среќни, тоа главно го прави на начини што вклучуваат награда и мотивација.

На пример, кога ќе го пробате вашиот омилен сладолед, нивоата на допамин растат и тоа ве прави среќни, што ви дава мотивација да пробате уште еднаш. Дури и очекувањето на награда може да ја зголеми активноста на допаминот во вашиот мозок. (8)

Симптоми на низок допамин

Симптомите на неадекватна активност на допамин вклучуваат:

• Крути мускули кои се чувствуваат круто и болно
• Тремор (9)
• Мускулни грчеви или спазми
• Намалена рамнотежа и координација (10)
• Карактеристична шетање, често со мали, влечкави чекори
• Нарушени фини моторни вештини
• Запек
• Тешкотии при јадење и голтање
• Когнитивни оштетувања („магла во мозокот“)
• Тешкотии со концентрација (11)
• Премор
• Недостаток на енергија
• Успорено движење или говор
• Намалено либидо
• Променливо расположение

Ако сте доживеале неколку од овие симптоми заедно, можеби не сте ни сфатиле дека сите тие можат да бидат поврзани. Бидете сигурни да ги споменете сите ваши симптоми на вашиот доктор за да можете правилно да бидете дијагностицирани и третирани.

Симптоми на висок допамин

Високите нивоа на допамин и прекумерната активност на допаминот во мозокот можат да бидат изнемоштителни.

Високата активност на допамин е поврзана со:

• Анксиозност
• Прекумерна енергија или манија
• Зголемено чувство на стрес
• Висок сексуален нагон
• Несоница
• Агресија
• Халуцинации

Бидете сигурни да разговарате со вашиот доктор ако доживеете некој од овие симптоми, особено ако имате некои од посериозните симптоми, како што се халуцинации и агресија.

Природни начини за зголемување на допамин

Исхрана

Хранливите дефицити се поврзани со изменето производство на допамин. Телото бара адекватен внес на железо, ниацин, фолат и витамин Б6 за да произведува допамин.

Аминокиселините—градивните елементи на протеините—се исто така поврзани со подобри нивоа на допамин. Тирозинот, на пример, е поврзан со подобрена достапност на допамин и когнитивна изведба (25). Аминокиселините се наоѓаат во храна богата со протеини, како што се:

• Говедско месо
• Млечни производи
• Јајца
• Мешунки
• Соја
• Мисирка

Истражувањата покажуваат дека неколку овошја и зеленчуци ја подобруваат активноста на допаминот. Овие вклучуваат: (26)

• Јаболка
• Авокадо
• Банани
• Грав
• Модар патлиџан
• Спанаќ
• Домати
• Кадифени гравчиња

Истражувањата покажуваат дека кадифените гравчиња можат да помогнат во зголемувањето на нивото на допамин кај луѓето со Паркинсонова болест, благодарение на високите нивоа на Л-допа, молекулата која претходи на допаминот (27).

Релаксација

Наоѓањето начини за релаксација и намалување на стресот исто така помага да се подобрат нивоата на допамин. Нешта кои можете да ги направите за да го зголемите допаминот вклучуваат:

• Вежбање (28)
• Медитација
• Mасажа
• Играње со милениче
• Читање книга
• Јога (29)
• Шетање во природа

Спиење

Обезбедувањето доволно спиење е исто така важно за да се осигура дека имате доволно допамин. Истражувањата поврзуваат недостатокот на спиење со пониски нивоа на активност на допаминот.

Истражувачите користеле PET скенирања за да ја следат активноста на допаминот во различни делови на мозокот. Недостатокот на спиење бил покажан дека го намалува сигнализирањето на допаминот во мозочните региони поврзани со будноста (30).

Во истражувања на животни, недостатокот на допамин поради недостиг на сон предизвикал други хемиски промени во мозокот кои се поврзани со зависност (31).

Лекови кои влијаат на допамин

Постојат неколку класи на лекови кои се користат за третман на состојби поврзани со дисрегулација на допаминот.

Агонисти на допамин

Агонисти на допаминот ги зголемуваат нивоата на допамин или неговата функција и се користат за третман на Паркинсонова болест и синдром на немирни нозе.

Примери вклучуваат:

• Mirapex (прамипексол)
• Requip (ропинирол)
• Neupro (ротиготин фластер)
• Леводопа

Типични антипсихотици

Типичните антипсихотици ја намалуваат активноста на допаминот во мозокот преку блокирање на клучен допамински рецептор. Тие се користат за третман на шизофренија и биполарно нарушување, како и нарушувања кои вклучуваат зависности.

Примери вклучуваат:

• Хлорпромазин
• Haldol (халоперидол)
• Тиотиоксен

Атипични антипсихотици

Атипичните антипсихотици се понови лекови кои ја намалуваат активноста на допаминот слично на типичните антипсихотици, но исто така влијаат и на серотонинот. Тие ги третираат истите состојби како и постарите типични антипсихотици, но со помалку несакани ефекти.

Примери вклучуваат:

• Abilify (арипипразол)
• Seroquel (кветиапин)
• Clozaril (клозапин)

Медицински состојби и заболувања поврзани со допамин

Широк спектар на медицински состојби произлегуваат од проблеми со допаминот. Тие се поделени во три категории: ментални здравствени состојби, нарушувања на движењето и синдроми на централна сензитивност.

Многу психијатриски состојби се поврзани со дисрегулација на допаминот. Менталните здравствени состојби поврзани со допамин вклучуваат:

• Зависност
• Шизофренија
• Депресија
• Биполарно нарушување
• Синдром на дефицит на внимание/хиперактивност (АДХД)
• Опсесивно-компулсивно нарушување (OCD)
• Нарушување на претерано јадење

Активноста на допаминот во моторниот кортекс е клучна за вашите мускули да прават слободни и контролирани движења. Недоволната активност на допаминот во моторниот кортекс е поврзана со следниве нарушувања на движењето:

• Паркинсонова болест и други паркинсонијални синдроми
• Хантингтоновата болест
• Синдром на немирни нозе

Синдромите на централна сензитивност предизвикуваат абнормални реакции на стимули. Дисрегулацијата на допаминот и другите невротрансмитери е поврзана со хиперсензитивност на централниот нервен систем. Состојбите класифицирани како синдроми на централна сензитивност вклучуваат:

• Фибромијалгија
• Хроничен замор

Од близу улогата што ја игра допаминот во некои од овие состојби се:

Зависност

Улогата на допаминот во наградата и мотивацијата е клучен аспект на зависноста. Без разлика дали станува збор за дроги, храна, коцкање, шопинг или секс, „повторувачката активност од истите” го дава доброто чувство што го создава допаминот. Вашиот мозок може да жеднее за тоа до нездрава мера, давајќи ви мотивација да го повторите однесувањето што води до ослободување на допаминот.

Зависност од технологија и социјални медиуми

Многу се зборува за идејата дека технологијата – особено паметните телефони и социјалните медиуми – претвора многу луѓе во зависници. Ова е контроверзна тема, но некои експерти велат дека е вистинска закана.

Можно е дека постојаните награди од социјалните медиуми (на пр., добивање „лајкови“ или „споделувања“) го поставуваат истиот циклус на ослободување на допамин и мотивација да се повтори однесувањето што води до зависност.

Во 2019 година, Journal of Behavioral Addictions објави студија која демонстрира паралели помеѓу луѓето со прекумерна употреба на социјални медиуми и оние со злоупотреба на супстанции и зависности од однесување. (12)

Шизофренија

Допаминот игра улога во психијатриското нарушување шизофренија. Други невротрансмитери, вклучувајќи ГАБА и глутамат, исто така можат да бидат важни. (13)

Постарите антипсихотични лекови делуваат со блокирање на дејството на допаминот во мозокот, а фактот дека често ги олеснуваат симптомите на шизофренија е силен доказ дека допаминот е виновник. Меѓутоа, некои понови антипсихотици, исто така, ги олеснуваат симптомите на шизофренија без да влијаат на допаминот.

Примарни симптоми на шизофренија вклучуваат:

• Психоза (изменета перцепција на реалноста)
• Заблуди
• Халуцинации
• Дезорганизиран говор и однесување

Големо депресивно нарушување (Клиничка депресија)

Ниската активност на допаминот е поврзана со некои симптоми на големата депресија, вклучително и недостаток на интерес и мотивација. (14)

Невротрансмитерите серотонин и норепинефрин исто така се смета дека се вклучени во клиничката депресија, а антидепресивните лекови обично ги таргетираат овие два невротрансмитери наместо допаминот.

Биполарно нарушување

И висока и ниска активност на допаминот се теоретизира дека се вклучени во биполарното нарушување, обезбедувајќи можност за објаснување на двете фази на болеста: манична (екстремно висока) и депресивна (екстремно ниска).

Прекумерните рецептори за допамин и хиперактивната мрежа за процес на награда можат да бидат основа на маничната фаза на состојбата. Во меѓувреме, намалувањето на нивото на супстанца наречена транспортер на допамин може да придонесе за намалена функција на допамин и депресија. Вкупниот проблем може да биде со регулацијата на невротрансмитерите, а не само со високите или ниските нивоа.

Понекогаш, одредени симптоми на биполарно нарушување се третираат со антипсихотици, кои ја намалуваат активноста на допаминот.

Синдром на дефицит на внимание/хиперактивност (АДХД)

АДХД вклучува потешкотии со внимание, работна меморија, импулсивност и хиперактивно однесување. Се смета дека вклучува ниска активност на допаминот, можеби поради одредени генетски мутации кои влијаат на допаминот. (15)

АДХД често се лекува со стимулативни или антидепресивни лекови, за кои се смета дека или го зголемуваат производството на допамин во мозокот или прават повеќе допамин достапен за невроните со забавување на одредени процеси. (16)

Опсесивно-компулсивно нарушување (OCD)

Се верува дека допаминот, заедно со серотонинот и глутаматот, е дисрегулиран во анксиозното нарушување OCD. Во OCD, луѓето развиваат опсесии (интрузивни мисли или слики кои предизвикуваат значителна емоционална вознемиреност) и компулсии (однесувања што некој ги презема за да ги намали вознемирувачките опсесии).

OCD може да вклучува намалена активност на допаминските рецептори и зголемена активност на допамин во некои делови од мозокот. (17) Повеќето лекови за третман на ОКН вклучуваат антидепресиви, кои го менуваат функционирањето на серотонинот, но не и на допаминот.

Нарушување на претерано јадење (BED)

BED вклучува повторно претерано јадење големи количини храна многу брзо, придружено со чувства на губење на контролата и искуства на срам, вознемиреност или вина.

Дисрегулацијата на допаминот е предложена како едно од можните биолошки објаснувања за оваа состојба бидејќи вклучува контрола на импулсите и наградните центри на мозокот. (18) Некои лекови кои можат да влијаат на функционирањето на допаминот понекогаш се користат за третман на БЕД.

Паркинсонова болест

Кај Паркинсоновата болест, невроните кои произведуваат допамин дегенерираат, што води до хроничен недостаток на допамин.

Резултирачките симптоми вклучуваат:

• Тремори
• Тврдост
• Тешкотии при одење
• Проблеми со рамнотежата
• Проблеми со говорот и голтањето
• Намалени изрази на лицето

Паркинсоновата болест е прогресивна болест која се влошува со текот на времето. Таа главно се лекува со лекови кои се претвораат во допамин во телото, го зголемуваат нивото на допамин или го имитираат дејството на допаминот.

Хантингтоновата болест

Хантингтоновата болест е прогресивна генетска болест која вклучува и моторни и немоторни симптоми. Таа е предизвикана од дегенерација на дел од мозокот наречен corpus striatum, кој е важен дел од системите за моторика и награда. (19)

Симптомите на Хантингтоновата болест вклучуваат: (20)

• Хореа (вид на неконтролирани движења)
• Когнитивни проблеми
• Слаба координација
• Промени во расположението
• Проблеми со говорот и голтањето

Подоцна во болеста, луѓето можат целосно да ја изгубат способноста за одење и зборување. Хантингтоновата болест може да вклучува симптоми кои се појавуваат во психијатриски нарушувања поврзани со прекумерната активност на допамин, вклучително психоза, агресија и импулсивност. Овие симптоми понекогаш се третираат со атипични антипсихотици.

Синдром на немирни нозе (RLS)

RLS е нарушување на движењето кое вклучува чудни сензации и неволни движења на нозете додека спиете или кога сте во релаксирана состојба. Движењата можат да ве спречат да добиете доволно длабок сон и да ве остават без сон, дури и по нормално доволно време во кревет.

Кај луѓето со RLS, неколку делови од мозокот имаат недостаток на железо. Дополнително, абнормални нивоа на допамин во мозокот исто така се забележани. Врската помеѓу ниското железо и дисрегулираните нивоа на допамин сè уште не е разбрана.

Некои истражувања укажуваат дека генетиката и хормоналните абнормалности исто така можат да играат улога. (21) Многу од лековите кои се користат за третман на RLS исто така се користат во третманот на Паркинсоновата болест.

Фибромијалгија

Фибромијалгијата може да вклучува хиперсензитивност на болни сигнали, светлина, бучава, мириси, температура, па дури и одредена храна. Истражувањата сугерираат асоцијација со ниска активност на допаминот. (22)

Симптоми на фибромијалгија кои можат да бидат поврзани со недостаток на допамин вклучуваат:

• Мускулни грчеви
• Когнитивна дисфункција
• Синдром на немирни нозе
• Проблеми со спиењето
• Анксиозност
• Депресија
• Промени во расположението
• Тешкотии при голтањето

Фибромијалгијата не се третира обично со лекови кои директно влијаат на допаминот, бидејќи третманот повеќе се фокусира на серотонин и норепинефрин.

Миалгичен енцефаломиелитис (ME/CFS)

МЕ некогаш беше нарекуван синдром на хроничен замор (CFS), и кратенките често се комбинираат како ME/CFS или CFS/МЕ.

Тоа е невроповрзана болест која вклучува ниска активност на допамин, серотонин и норепинефрин. Карактеризира со интензивен замор, плус екстремна сензитивност на напор и фактори на околината (на пр., бучава, топлина, хемикалии).

Симптоми на ME/CFS кои можат да бидат поврзани со ниска активност на допаминот вклучуваат:

• Когнитивна дисфункција
• Проблеми со спиењето
• Анксиозност
• Депресија
• Промени во расположението

Третманот на ME/CFS често е насочен кон други невротрансмитери, а не допамин. Сепак, лекот за АДХД, метилфенидат, понекогаш се препишува за оваа болест, и тој ги зголемува нивото на допамин. (23, 24)

Заклучок

Допаминот е клучен невротрансмитер кој игра важна улога во многу телесни функции, вклучувајќи го расположението, мотивацијата, движењето и наградниот систем на мозокот. Дисрегулацијата на допаминот е поврзана со широк спектар на медицински состојби, од ментални здравствени нарушувања до нарушувања на движењето и централните сензитивни синдроми.

Медикаментите кои влијаат на допаминот може да се користат за лекување на некои од овие состојби, но постојат и природни начини за зголемување или балансирање на нивото на допамин, како што се исхрана, релаксација и добивање доволно сон.

Ако забележувате симптоми на недостаток или вишок на допамин, важно е да се консултирате со доктор за да се утврди вистинската причина и соодветен третман.